Το Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Αιγίου «Θόδωρος Αγγελόπουλος» σε συνεργασία με το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ειδικές προσεγγίσεις στις παραστατικές τέχνες και τον κινηματογράφο (ιστορία, θεωρία, πολιτικές της ταυτότητας)» του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών τού Πανεπιστημίου Πατρών διοργανώνει επιστημονική ημερίδα με θέμα, «Η γυναίκα στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
Η ημερίδα θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 26 Ιουνίου 2024 στις 18:00 στο Πολύκεντρο Συνεδριακό Κέντρο στο πλαίσιο του 3ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Αιγίου «Θόδωρος Αγγελόπουλος».
Κατάλογος Συνέδρων
Θανάσης Αγάθος, Αναπληρωτής Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Τμήμα Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνας.
Παναγιώτης Δενδραμής, Συμβασιούχος διδάσκων (επιστημονικό πεδίο «Κινηματογράφος»), Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Αγγελική Κουστένη, Θεατρολόγος, Μεταπτυχιακές Σπουδές στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πατρών
Κωνσταντίνος Κυριακός, Καθηγητής Ιστορίας του Θεάτρου και του Ελληνικού Κινηματογράφου και Διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ειδικές προσεγγίσεις στις παραστατικές τέχνες και τον κινηματογράφο (ιστορία, θεωρία, πολιτικές της ταυτότητας)», Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών
Πάνος Μητρόπουλος, Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Μεταπτυχιακές Σπουδές στο Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο και τον Κινηματογράφο (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πατρών)
Ευσταθία Ράπτη, Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Μεταπτυχιακές Σπουδές στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πατρών, Υποψήφια διδακτόρισσα Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών
Λίνα Ρόζη, Aναπληρώτρια Kαθηγήτρια Θεατρολογίας, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών
Γιώργος Σαμπατακάκης, Aναπληρωτής Kαθηγητής Θεατρολογίας, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Πρώτη Ενότητα: O Αγγελόπουλος και οι πρωταγωνίστριές του
Θανάσης Αγάθος: «Η Ζαν Μορώ στο σύμπαν του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
Η εισήγηση θα επιχειρήσει να παρακολουθήσει την παρουσία της Γαλλίδας πρωταγωνίστριας του κινηματογράφου και θεάτρου Ζαν Μορώ (Jeanne Moreau, 1928-2017) στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Μετά από τα επαινετικά σχόλια που αφιερώνει στη Μορώ ο Αγγελόπουλος, ως κινηματογραφικός κριτικός της εφημερίδας Δημοκρατική Αλλαγή στα μέσα της δεκαετίας του 1960, την επιλέγει το 1991 για τον πρώτο γυναικείο ρόλο στην ταινία του Το μετέωρο βήμα του πελαργού, αξιοποιώντας την εμβληματική κινηματογραφική εικόνα της και αντιμετωπίζοντάς την (μαζί με τον συμπρωταγωνιστή της στο ίδιο φιλμ Μαρτσέλο Μαστρογιάνι) ως γέφυρα με το κορυφαίο σινεμά των Ευρωπαίων αλλά και Αμερικανών δημιουργών, του οποίου η ηθοποιός υπήρξε μούσα ήδη από τη δεκαετία του 1950. Πέρα από τον χαρακτήρα που ενσαρκώνει και την ερμηνεία που δίνει η Μορώ στο Μετέωρο βήμα του πελαργού, θα συζητηθούν η κρίση στις σχέσεις σκηνοθέτη και πρωταγωνίστριας το 1995 (όταν η τελευταία είναι Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του Φεστιβάλ Καννών, μιας Επιτροπής που απονέμει τον Χρυσό Φοίνικα στο Underground του Εμίρ Κουστουρίτσα και όχι στο Βλέμμα του Οδυσσέα του Αγγελόπουλου) και η συμφιλίωσή τους το 2007 (όταν συνεργάζονται ξανά στη σινεφιλική μικρού μήκους ταινία Trois minutes).
Παναγιώτης Δενδραμής: «Από την Ηλέκτρα στην Κασσάνδρα: Οι κινηματογραφικές μεταμορφώσεις της Εύας Κοταμανίδου στο κινηματογραφικό σύμπαν του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
Όντας πρωτίστως μια θεατρική ηθοποιός με πολύχρονη παρουσία στη σκηνή,
η Εύα Κοταμανίδου συμμετείχε σε σχετικά λίγες αλλά ιδιαίτερες κινηματογραφικές ταινίες. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει η συνεργασία της με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, η οποία ξεκίνησε με τον ρόλο της Ηλέκτρας στον Θίασο (1975) και ολοκληρώθηκε με εκείνον της Κασσάνδρας στην Τριλογία 1: Το λιβάδι που δακρύζει (2004). Κατά τη διάρκεια αυτών των τριών δεκαετιών η Κοταμανίδου συμμετείχε συνολικά σε έξι φιλμ του Αγγελόπουλου, γεγονός που την καθιστά τη μοναδική εκ των ηθοποιών που εμφανίστηκαν σε έργα του, με την οποία ο καταξιωμένος σκηνοθέτης ανέπτυξε μια τόσο σταθερή και διαχρονική συνεργασία. Πρόθεση της εισήγησής μου είναι η διερεύνηση αυτών των ρόλων τους οποίους κλήθηκε να ερμηνεύσει στο πλαίσιο του κινηματογραφικού κόσμου που διαμόρφωσε σταδιακά ο Αγγελόπουλος με τη φιλμογραφία του. Με ποιόν τρόπο η Κοταμανίδου ανταποκρίθηκε στην ιδιαίτερη κινηματογραφική ματιά του Αγγελόπουλου και στις σκηνοθετικές του απαιτήσεις από εκείνη; Πώς η αλληγορική μορφή μιας Ηλέκτρας στην Ελλάδα του 20ου αιώνα μεταμορφώνεται σε κόρη του Μεγαλέξανδρου ή σε σύζυγο στρατηγού στους Κυνηγούς (1977); Ποιες είναι οι ερμηνευτικές αρετές της ηθοποιού που οδήγησαν τον Έλληνα δημιουργό να την εμπιστευθεί επανειλημμένα σε φιλμ που παρουσιάζουν χρονικές αλλά και υφολογικές διαφορές μεταξύ τους; Μέσα από την παρουσίαση και την ανάλυση των διαφορετικών της ερμηνειών, ευελπιστώ ότι θα αναδειχτεί η μάλλον παραγνωρισμένη διάσταση της γυναικείας υποκριτικής εντός του αγγελοπουλικού κινηματογραφικού σύμπαντος.
Δεύτερη Ενότητα: Μητέρα/Ερωμένη/Θυγατέρα
Κωνσταντίνος Κυριακός: «Motherland ή διαταραχές της γενεαλογίας; Συναντήσεις με την Μητέρα στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου: Ταξίδι στα Κύθηρα (1984), Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995), Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998)».
Είναι η μητέρα η πιο σταθερή παρουσία στην πινακοθήκη μορφών της φιλμογραφίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου; Ποιες είναι οι παραλλαγές που εντοπίζονται στις αναπαραστάσεις της; Πώς συνδέονται η θηλυκότητα και η μητρότητα; Πρόκειται για παραδοσιακές και ρεαλιστικές μορφές της συζυγίας και της μητρότητας ή για προσωποποιήσεις αφηρημένων εννοιών προερχόμενες από τον αρχαϊκό μύθο και το δημοτικό τραγούδι; Ποιος είναι ο χωροχρόνος συνάντησης της Μητέρας με τον Γιο (της) και την Κόρη της; Ποιες πρωταγωνίστριες και δευτεραγωνίστριες κλήθηκαν να εν-σωματώσουν τα αρχετυπικά σχήματα;
Ευσταθία Ράπτη: «(Έμφυλη) εφηβεία και ενηλικίωση στον κόσμο του Θόδωρου Αγγελόπουλου: Τοπίο στην ομίχλη (1988) και Η σκόνη του χρόνου (2008).
Η εισήγηση είναι εστιασμένη στην ανίχνευση των στοιχείων που χαρακτηρίζουν την εφηβική πορεία προς την ενηλικίωση στο «σύμπαν» του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Θα εστιάσω στα παραδείγματα της Βούλας στο Τοπίο στην ομίχλη (1988), την τρίτη ταινία της «Τριλογίας της σιωπής» και της Ελένης στη Σκόνη του χρόνου (2008), τη δεύτερη ταινία της ανολοκλήρωτης «Τριλογίας της σύγχρονης Ελλάδας». Πιο συγκεκριμένα, θα περιγραφούν ο τρόπος με τον οποίο η κάμερα του Αγγελόπουλου αποτυπώνει την περιπλάνηση των δύο κοριτσιών στα δαιδαλώδη μονοπάτια μιας επίπονης ενηλικίωσης, τα έμφυλα στερεότυπα και οι πολύσημοι ψυχαναλυτικοί τόποι. Τέλος, ο τρόπος που το κοινό των ταινιών, συμπάσχοντας, αναγνωρίζει και προβάλλει δικά του βιώματα και μια «προσωπική» Ελλάδα.
Αγγελική Κουστένη: «Χαρτογραφώντας την γυναικεία ορατότητα στον Μελισσοκόμο του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
Στον Μελισσοκόμο (1986) του Θόδωρου Αγγελόπουλου υφαίνεται με ουμανιστικό και συμβολικό τρόπο η μοναχική εσωτερική διαδρομή του κεντρικού ηρώα προς την αυτογνωσία. Η ταινία «εκθέτει» την ευάλωτη συνθήκη του πατριαρχικού προτύπου, καθώς ο πατέρας της οικογένειας αναζητά στα γυναικεία βλέμματα έναν επανακαθορισμό. Ο σκηνοθέτης επιλέγει να παρουσιάσει «τόπους» γυναικείας ετερότητας μέσα από την παρουσία τεσσάρων γυναικών με διαφορετικό ρόλο επιτέλεσης (κοινωνικά και κινηματογραφικά). Ανοίγει με αυτόν τον τρόπο μια σηματοδοτημένη πορεία με όψεις της γυναικείας ετεροκαθορισμένης ταυτότητας: από την καρτερική και αγιοποιημένη εκδοχή του γυναικείου προτύπου έως την αποδιοπομπαία πόρνη. Και το ενδιαφέρον είναι ότι «δανείζεται» την εικόνα της γυναίκας στην ταινία του από διαφορετικούς χώρους, ωστόσο αμιγώς καλλιτεχνικούς. Συντελείται με αυτό τον τρόπο μια διακειμενική αναφορά, σχόλιο στις καθιερωμένες αναπαραστάσεις της γυναικείας ταυτότητας στο πεδίο της τέχνης. Απρόσμενα ένα πλάνο προς το τέλος της ταινίας, που θα «επαναληφθεί» στον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο, θα ορίσει την αρχή της ανασύνταξης ενός πλαισίου των ρευστών, ατομικών ταυτοτήτων του 21ου αιώνα που ακολουθούν τους προβληματισμούς γύρω από την κοινωνική κατασκευή του ρόλου των φύλων και τους μετασχηματισμούς στην πυρηνική οικογένεια.
Τρίτη Ενότητα: Γυναίκα/Πολιτική/Ιστορία
Πάνος Μητρόπουλος: «“Εγώ έρχομαι από την Ιωνία-Εσείς από πού έρχεστε;”. Ίχνη της πολιτικής στάσης του θήλεος στον Θίασο και στους Κυνηγούς του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
Στην εισήγησή μου θα επικεντρωθώ στους τρόπους που μετέρχονται η Ηλέκτρα και η Χρυσόθεμη στον Θίασο αφενός και αφετέρου η αφηγήτρια στους Κυνηγούς, προκειμένου να εντάξουν το ιστορικό αποτύπωμα μέσα στην κινηματογραφική αφήγηση. Εκεί όπου η ρητή δήλωση/πολιτική πράξη της γυναικείας ταυτότητας συγχρονίζεται με τη στοχαστική ενατένιση ενός ποιητικά επαναλαμβανόμενου ιστορικού δράματος, στο οποίο η επανεγγραφή της πραγματικότητας διεκδικεί το δικαίωμά της απέναντι στο τελεσίδικο της λήθης, προσφέροντας στον θεατή το δώρο της ελπίδας.
Λίνα Ρόζη: «Γυναικείες μορφές σε “άγονα” τοπία: Αναπαράσταση του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
Η ανακοίνωση επικεντρώνεται στην μελέτη των γυναικείων μορφών όπως παρουσιάζονται στην Αναπαράσταση και ειδικότερα στον τρόπο με τον οποίον ο σκηνοθέτης εντάσσει τις μορφές αυτές στο άγονο κοινωνικό και γεωγραφικό τοπίο της απομακρυσμένης ορεινής ελληνικής επικράτειας. Στόχος μας είναι να διερευνήσουμε την απεικόνιση των έμφυλων ταυτοτήτων σε συνάρτηση με τις κυρίαρχες αντιλήψεις αλλά και τις πιο ρηξικέλευθες προτάσεις που εισάγουν οι δημιουργοί του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου την εποχή εκείνη.
Γιώργος Σαμπατακάκης: «Εσύ τουλάχιστον δεν με μισείς σαν τις αδερφές σου…: από τη μεριά του Ορέστη;»
Αν στην περίπτωση του Θόδωρου Αγγελόπουλου μπορούμε να μιλάμε πράγματι για σινεμά του στοχασμού (Andrew Horton, Theo Angelopoulos: A Cinema of Contemplation, Πρίνστον: Princton University Press, 1997), η αναδιεκδίκηση εθνικών «κεφαλαίων» από τον σκηνοθέτη διεκδικεί το δικαίωμα του αναστοχασμού και της απαγκίστρωσης από κάθε κατάσταση εθνικής επιβεβαίωσης και καθησυχασμού. Συζητώντας τον Θίασο και τη σχέση της ταινίας με την αισχυλική Ορέστεια, η παρούσα ανακοίνωση θα προσπαθήσει να εξετάσει αν η ταινία, διακόπτοντας τη συνέχεια με μια υποτιθέμενη «χρυσή εποχή» (όπως υποστηρίζει ο Horton, 1997, 33), διαταράσσει και μια εθνική συνείδηση εγκαθιδρυμένων έμφυλων στερεοτύπων.
